Καθώς η αυγουστιάτικη πανσέληνος είναι προ των πυλών, ας αναρωτηθούμε… σεληνιαζόμαστε;

Οι Άγγλοι μετέρχονται τους όρους «moony», «lunatic», «lunacy» για να υποδηλώσουν την τρέλα ή την εκκεντρικότητα. Αυτές έχουν όλες παλιές αγγλικές ή λατινικές ρίζες που σημαίνουν φεγγάρι. Από τα πανάρχαια χρόνια το φεγγάρι σκανδάλιζε το μυαλό των ανθρώπων, που πίστευαν ότι διαθέτει τη δύναμη να επηρεάζει τη ζωή και την υγεία τους. Αποδεικνύονται αυτές οι πίστεις όμως στην πράξη ή στο εργαστήριο ή αποτελούν αυτοεκπληρούμενη προφητεία για όσους ευαρεστούνται να σκανδαλίζονται με τέτοιες δοξασίες; Ας τις εξετάσουμε!

Μια από τις πιο δημοφιλείς πεποιθήσεις είναι ότι η πανσέληνος διαταράσσει τον ύπνο των ανθρώπων. Τα στοιχεία που διαθέτουμε απέχουν πολύ από το να είναι άφθονα και στηρίζονται κυρίως σε μελέτες μικρής κλίμακας αλλά υποδηλώνουν ότι η πανσέληνος μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου μας. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Sleep Medicine το 2014 αξιολόγησε την ποιότητα ύπνου 319 συμμετεχόντων κατά τη διάρκεια διαφορετικών φάσεων φεγγαριού. Από αυτή διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια της πανσελήνου, οι συμμετέχοντες είχαν χαμηλότερη απόδοση ύπνου. Αυτό σημαίνει ότι παρέμειναν ξύπνιοι ή σε ελαφρύ ύπνο για τον περισσότερο χρόνο που περνούσαν στο κρεβάτι κατά τη διάρκεια της νύχτας. Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγήθηκαν και ο Christian Cajochen και οι συνάδελφοί του από το Πανεπιστήμιο της Βασιλείας στην Ελβετία το 2013. Αυτοί πραγματοποίησαν μια εκ των υστέρων ανάλυση δεδομένων, που είχαν συλλέξει μερικά χρόνια πριν, ως μέρος ενός πειράματος που διεξήχθη in vitro, για να εξετάσει τυχόν συσχετισμούς με τις φάσεις του φεγγαριού. Σε αυτό το πείραμα συμμετείχαν 17 υγιείς εθελοντές ηλικίας 20-31 ετών και 16 υγιείς εθελοντές ηλικίας 57-74 ετών. Οι εθελοντές συμφώνησαν να κοιμηθούν σε σκοτεινά δωμάτια χωρίς παράθυρα για περίοδο μελέτης 3,5 ημερών.Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ερευνητές μέτρησαν τις αλλαγές στη δομή του ύπνου, τη δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου, καθώς και τα επίπεδα μελατονίνης και κορτιζόλης. Η ανάλυση που πραγματοποίησαν οι ερευνητές κατέδειξε ότι αμέσως πριν και μετά την πανσέληνο, οι συμμετέχοντες χρειάστηκαν περίπου 5 λεπτά περισσότερο, κατά μέσο όρο, για να κοιμηθούν και η διάρκεια του ύπνου τους μειώθηκε κατά περίπου 20 λεπτά. Ο ύπνος τους ήταν επίσης ελαφρύτερος από το συνηθισμένο και τα επίπεδα μελατονίνης έπεσαν κοντά στην πανσέληνο. Οι αλλαγές αυτές δεν οφείλονταν στην έκθεση σε έντονο φεγγαρόφωτο, αφού οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν σε πλήρως σκοτεινά, ελεγχόμενα περιβάλλοντα. Επομένως ο σεληνιακός κύκλος φαίνεται να επηρεάζει τον ανθρώπινο ύπνο, ακόμη και όταν κάποιος δεν «βλέπει» το φεγγάρι και δεν έχει επίγνωση της πραγματικής φάσης του φεγγαριού.

Μια άλλη ευρέως διαδεδομένη άποψη είναι ότι το φεγγάρι επηρεάζει τη διάθεση και την ψυχική μας υγεία και ότι η πανσέληνος, ειδικότερα, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους πιο επιθετικούς. Στο χώρο της λαογραφίας ευδοκιμούν διάφοροι μύθοι για τις κτηνώδεις μεταμορφώσεις που μπορεί να ενεργοποιήσει το ολόγιομο φεγγάρι. 

Μια μελέτη του 1984 (Trusted Source) κατέδειξε ότι το ποσοστό εγκληματικότητας είναι πιθανό να αυξηθεί τις νύχτες με πανσέληνο. Οι συγγραφείς της απέδωσαν την αύξηση αυτή σε «ανθρώπινα παλιρροϊκά κύματα» που προκαλούνται από τη βαρυτική έλξη της σελήνης. Και πιο πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύθηκε το 2009, κατέγραψε αύξηση των εισαγωγών σε ψυχιατρικές εγκαταστάσεις κατά τη διάρκεια της πανσελήνου. Αυτή η μικρή μελέτη, η οποία εξέτασε τα αρχεία 91 ασθενών «με βίαιη και οξεία διαταραχή συμπεριφοράς», κατέδειξε ότι το 23% αυτών των εισαγωγών πραγματοποιήθηκαν κατά την πανσέληνο, ποσοστό περίπου διπλάσιο σε σχέση με εισαγωγές σε  άλλες σεληνιακές φάσεις. Ωστόσο, άλλες έρευνες έχουν αντικρούσει την αντίληψη ότι η πανσέληνος κάνει τους ανθρώπους πιο πιθανό να βλάψουν τον εαυτό τους και τους άλλους. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο  περιοδικό Psychiatry Trusted Source το 1998 βρήκε «καμία σημαντική σχέση» μεταξύ οποιασδήποτε φάσης του φεγγαριού και αύξησης της βίαιης συμπεριφοράς. Και το 2019 ερευνητές από την Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες ανέλυσαν τα δεδομένα 17.966 ατόμων που έλαβαν θεραπεία σε 15 διαφορετικούς ψυχιατρικούς θαλάμους για 10 χρόνια. Αυτή η μελέτη δεν βρήκε επίσης στοιχεία για αύξηση της επιθετικότητας κατά τη φάση της πανσελήνου. Εν κατακλείδι, οι πεποιθήσεις ότι το φεγγάρι επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά φαίνονται μη τεκμηριωμένες επιστημονικά.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να αποδώσουμε την επιμονή τέτοιων πεποιθήσεων όχι τόσο σε μια ορθολογική κατανόηση, όσο ή περισσότερο σε μια πρωταρχική, συναισθηματική επιθυμία να πιστέψουμε ότι δεν είμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι για τις δράσεις μας. Μήπως είναι ώρα ν’ αρχίσουμε ν’ αναζητούμε απαντήσεις στη δική μας βιολογία και συμπεριφορά παρά στα ουράνια σώματα;