Κανείς δεν έχει προσδιορίσει την ακριβή αιτία των αγχωδών διαταραχών αλλά υπάρχουν πολλές θεωρίες. Όπως και με τις άλλες ψυχικές διαταραχές, οι αγχώδεις διαταραχές πιθανόν έχουν τη ρίζα τους σε βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους σε διαφορετικό κάθε φορά βαθμό.

Η διαταραχή πανικού για παράδειγμα μπορεί να οφείλεται σε υπερπαραγωγή ορμονών του stress που θέτουν τον οργανισμό σε κατάσταση συναγερμού, όπως η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη βαθειά μέσα στον εγκέφαλο. Ελλιπής ισορροπία της εγκεφαλικής νευροχημικής ουσίας που λέγεται σεροτονίνη στις διάφορες εγκεφαλικές δομές, που ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για τις καταθλιπτικές διαταραχές, πιστεύεται ότι παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο και στις αγχώδεις διαταραχές. 

Κάποιοι άνθρωποι κληρονομούν προδιάθεση απέναντι σε μια αγχώδη διαταραχή. Η γενετική προδιάθεση μπορεί να πυροδοτείται ή να επιδεινώνεται από τη στρεβλωμένη σκέψη και τις μαθημένες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, ο φόβος μελλοντικών επεισοδίων πανικού (ή ακόμα και ο φόβος του φόβου) μπορεί να παραποιήσει την αντίληψη του ανθρώπου για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Έτσι, οι υγιείς άνθρωποι δεν ενοχλούνται από τον ιδρώτα τους σε μία ζεστή μέρα ή από μία μικρή αλλαγή στον καρδιακό ρυθμό τους όταν έλκονται από μια γυναίκα. Αλλά κάποιος με αγχώδη διαταραχή μπορεί να ερμηνεύσει αυτές τις φυσιολογικές αλλαγές ως προάγγελο της καταστροφής. Οι ερευνητές ακόμα βρήκαν ότι συγκεκριμένα περιβαλλοντικά στρεσσογόνα γεγονότα, όπως ο θάνατος αγαπημένου προσώπου, ένα διαζύγιο, μια μετακόμιση μπορούν να προδιαθέσουν ή να επιδεινώσουν συμπτώματα αγχώδους διαταραχής.

Σύμφωνα το επίσημο ταξινομικό σύστημα ψυχικών νοσημάτων της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας ένα επεισόδιο πανικού περιλαμβάνει τέσσερα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Αίσθημα παλμών
• Εφίδρωση
• Τρόμος
• Δύσπνοια ή κοντανάσαμα
• Αίσθημα στραγγαλισμού
• Πόνος στο στήθος ή δυσφορία
• Ναυτία ή γαστρική δυσφορία
• Αίσθημα ζάλης ή λιποθυμίας
• Αίσθημα αποξένωσης από την πραγματικότητα
• Φόβος απώλειας ελέγχου ή τρέλας
• Φόβος θανάτου
• Κρύο ρίγος ή και εξάψεις

Ένα απομονωμένο επεισόδιο πανικού δεν είναι λόγος να σας ανησυχεί. Αλλά επαναλαμβανόμενα επεισόδια μπορούν να προκαλέσουν σημαντική ανικανότητα και πρέπει να ερευνηθούν από ψυχίατρο ή άλλο ειδικό εκπαιδευμένο στο να αναγνωρίζει και να βοηθά ανθρώπους με αγχώδεις διαταραχές. Χωρίς θεραπεία άνθρωποι με διαταραχή πανικού μπορούν να αναπτύξουν φόβο σε supermarkets, μέσα δημόσιας μεταφοράς, εστιατόρια ή άλλα μέρη ή καταστάσεις όπου βίωσαν προηγούμενα επεισόδια πανικού.

Περίπου το ένα τρίτο των περιπτώσεων οδηγείται σε αγοραφοβία, που είναι η φοβία τόπου ή κατάστασης από όπου η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή ενοχλητική. Μερικοί αγοραφοβικοί φοβούνται να αφήσουν το σπίτι τους. Σε πολλές περιπτώσεις η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα πανικού πριν η αγοραφοβία αρχίσει να εκδηλώνεται.

Άνθρωποι με ψυχαναγκαστκή-καταναγκαστική διαταραχή συνήθως ταλαιπωρούνται με έμμονες σκέψεις που τους προκαλούν έντονη υποκειμενική δυσφορία και δεν μπορούν να απαλλαγούν από αυτές. Πολλές φορές στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τις έμμονες σκέψεις (ψυχαναγκασμούς) καταφεύγουν σε επαναλαμβανόμενες πράξεις (καταναγκασμούς) με τελετουργικό χαρακτήρα. Τελικά τα άτομα αρχίζουν να υπολειτουργούν στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή. Συνήθως τα άτομα μένουν «βυθισμένα» στους ψυχαναγκασμούς τους από μία ώρα έως πολλές την ημέρα, κάθε ημέρα, ενώ οι ψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί εναλλάσσουν την έντασή τους από μέρα σε μέρα και τελικά με την πάροδο του χρόνου μπορεί να επιδεινωθούν ή να μειωθούν.

Συνηθισμένοι ψυχαναγκασμοί είναι:

• Aμφιβολίας
• Συμμετρίας
• Θρησκευτικού τύπου
• Σεξουαλικού περιεχομένου
• Πρόκλησης καταστροφής, φθοράς, θανάτου
• Μόλυνσης

Συνηθισμένοι καταναγκασμοί είναι:

• Επανειλημμένων ελέγχων πχ της πόρτας εάν είναι όντως κλειδωμένη ή του φούρνου εάν είναι κλειστός
• Ερωτήσεων προκειμένου να «εξαφανισθεί» κάθε είδους αμφιβολία
• Τακτικού πλυσίματος
• Τελετουργικών χειρονομιών μετρήματος, επανατακτοποίησης, απλού αγγίγματος

Ο καθένας μπορεί να αναπτύξει ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή. Περίπου το ένα τρίτο των ενηλίκων με ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή βίωσαν τα πρώτα συμπτώματα σαν παιδιά. Τα παιδιά με ψυχαναγκαστική διαταραχή σπάνια συνειδητοποιούν ότι οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις και οι καταναγκαστικές τελετουργίες είναι ασυνήθιστες. Οι ενήλικοι συνήθως αναγνωρίζουν το υπερβολικό και ακραίο των σκέψεών τους.

Η ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή συνήθως συνοδεύεται από κατάθλιψη, διαταραχή πρόσληψης τροφής ή αγχώδη διαταραχή όπως διαταραχή πανικού. Η έντασή της μπορεί να είναι από ανεκτή από τον ασθενή που πάσχει χωρίς να δυσλειτουργεί έντονα μέχρι ισοπεδωτική αφού οι ψυχαναγκασμοί τον κατακλύζουν και οι καταναγκασμοί κάνουν τον ίδιο και την οικογένειά του να υποφέρουν.

Είναι φυσιολογικό να αισθάνεστε ανησυχία και άγχος πριν από κάποια σημαντική εξέταση, αφού χάσετε τη δουλειά σας όπως και σε άλλες στρεσσογόνες συγκυρίες της ζωής σας. Όταν όμως έντονα αισθήματα άγχους, τάσης και τρόμου εμφανίζονται ενόψει συνηθισμένων καθημερινών προβλημάτων ρουτίνας και αυτά τα αισθήματα σας ταλαιπωρούν για περισσότερο από 6 μήνες, τότε μπορεί να πάσχετε από Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή. Για τους εκατομμύρια ανθρώπους που πάσχουν από ΓΑΔ το μισογεμισμένο ποτήρι είναι πάντα μισοάδειο. Περιμένουν το χειρότερο όταν υπάρχει κάθε λόγος να προσμένουν το καλύτερο. 

Στη ΓΑΔ, υπερβολική ανησυχία συνοδεύεται από τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα σωματικά συμπτώματα:

• Ανησυχία ή ευερεθιστότητα
• Εύκολη κόπωση
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Μυϊκή τάση
• Διαταραγμένος ύπνος

Κάποιοι από τους πάσχοντες από ΓΑΔ αναφέρουν τρόμους, ζάλη, δύσπνοια, πονοκεφάλους, αίσθημα κόμπου στο λαιμό, ναυτία, διάρροια. Η ένταση της ΓΑΔ ποικίλει από ελαφρά μέχρι και βαριά. Άτομα με ελαφράς μορφής ΓΑΔ μπορούν να λειτουργούν ικανοποιητικά χωρίς να χρειάζεται να αποφεύγουν καταστάσεις όπως οι πάσχοντες από διαταραχή πανικού. Άτομα με πιο βαριά μορφή ΓΑΔ αισθάνονται ότι βρίσκονται σε πίεση τον περισσότερο χρόνο. Δεν μπορούν να χαλαρώσουν και να διασκεδάσουν. Συνήθως πάσχοντες από ΓΑΔ δεν πάσχουν από κλινική κατάθλιψη.

Η έναρξη της ΓΑΔ ξεκινάει βαθμιαία, συνήθως από την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Τα συμπτώματα φαίνεται να μειώνονται με την πάροδο του χρόνου.

H θεραπεία των αγχωδών διαταραχών συνίσταται όπως και στα υπόλοιπα ψυχικά νοσήματα, στους δύο βασικούς άξονες, την ψυχοθεραπεία

ή τη φαρμακοθεραπεία και πολλές φορές το συνδυασμό τους.

Η έρευνα έχει δείξει ότι οι αγχώδεις διαταραχές θεραπεύονται σε ένα μεγάλο ποσοστό πάνω από 80% αρκεί να διαγνωστούν έγκαιρα και να τύχουν της κατάλληλης αντιμετώπισης. Σε περιπτώσεις μέτριας και σοβαρής έντασης των αγχωδών συμπτωμάτων συνηθέστερα ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης είναι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας με φαρμακοθεραπεία. Σημαντική βελτίωση με τη φαρμακευτική αγωγή έχουμε μετά από 1 με 1,5 μήνα συνεχιζόμενης θεραπείας.

Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι η περισσότερο διαδεδομένη μορφή ψυχοθεραπείας που εφαρμόζεται στις αγχώδεις διαταραχές.

Ιδιαίτερη μορφή αυτής της θεραπείας, με ικανοποιητικά αποτελέσματα, είναι η «έκθεση και πρόληψη απάντησης». Εδώ ο ασθενής εκτίθεται στην κατάσταση που πυροδοτεί το άγχος, τα σωματικά συμπτώματα και τους καταναγκασμούς του και ταυτόχρονα λαμβάνεται μέριμνα ώστε το άτομο να μην αναπαράγει τις συνηθισμένες του παθολογικές συμπεριφορές.

Σε ότι αφορά τη φαρμακοθεραπεία, τα φάρμακα που χορηγούνται για την αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών είναι τα αμιγώς αγχολυτικά που ανήκουν στην κατηγορία των βενζοδιαζεπινών και τα αντικαταθλιπτικού τύπου που δίνονται στις καταθλιπτικές διαταραχές και έχει φανεί ότι κάποια από αυτά έχουν θαυμάσια δράση και στην αντιμετώπιση του άγχους.

Βενζοδιαζεπίνες

Τα αμιγώς αγχολυτικά φάρμακα που ανήκουν στην τάξη των βενζοδιαζεπινών είναι ευρέως συνταγογραφούμενα και δίνονται για την συμπτωματική αντιμετώπιση του άγχους και πολλές φορές για τις διαταραχές ύπνου. Τα πιο κοινά από αυτά τα φάρμακα είναι η διαζεπάμη (Stedon), η αλπραζολάμη (Xanax), η λοραζεπάμη (Tavor), η κλοραζεπάτη (Tranxene), η πραζεπάμη (Centrac), η βρωμαζεπάμη (Lexotanil).

Συνήθεις παρενέργειες είναι:

• Καταστολή
• Ζάλη
• Αστάθεια
• Σύγχυση

ΠΡΟΣΟΧΗ οι βενζοδιαζεπίνες συνταγογραφούνται κατά κόρον από ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (πλην των ψυχιάτρων) που δεν είναι εκπαιδευμένοι στην αποτελεσματική θεραπεία των αγχωδών διαταραχών. Το αποτέλεσμα είναι να μην διαγιγνώσκεται και αντιμετωπίζεται με ορθό τρόπο η αγχώδης διαταραχή. Σε αυτό συντελεί η θεαματική μείωση του άγχους που προκαλούν οι βενζοδιαζεπίνες που είναι όμως πρόσκαιρη. Τελικά, τα άτομα ωθούνται στο να «καταναλώνουν» ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες βενζοδιαζεπινών με τελικό αποτέλεσμα την ψυχολογική και σωματική τους εξάρτηση καθώς αυτά τα φάρμακα σε παρατεταμένη χρήση είναι εξαρτησιογόνα.

Βουσπιρόνη

Η βουσπιρόνη, αν και αγχολυτικό, δρα με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι οι βενζοδιαζεπίνες. Δεν καταστέλλει, ούτε προκαλεί υπνηλία, ούτε είναι μυοχαλαρωτική. Επιπλέον δεν προκαλεί εξάρτηση σε περίπτωση μακρόχρονης χορήγησής της.

Συνήθεις παρενέργειες είναι:

• Πονοκέφαλος
• Ναυτία
• Ζάλη
• Ανησυχία

Αντικαταθλιπτικά

Ανάλογα με τη διάρκεια και τη βαρύτητα της κατάθλιψης, ο ψυχίατρος, εάν κριθεί απαραίτητο, εκτός από ψυχοθεραπεία, μπορεί να σας συνταγογραφήσει αντικαταθλιπτικά. Αυτά είναι χημικές ουσίες που δρουν στον εγκέφαλο σαν αγγελιοφόροι και στοχεύουν στην αποκατάσταση της χημικής νευροβιολογικής ισορροπίας μεταξύ των εγκεφαλικών νευρικών κυττάρων. Όλα τα νομίμως κυκλοφορούντα φαρμακευτικά σκευάσματα είναι αποτελεσματικά. Όμως δε λειτουργούν το ίδιο στον κάθε άνθρωπο επειδή και οι νευροβιολογικοί μηχανισμοί των ανθρώπων διαφέρουν μεταξύ τους. Κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί να δοκιμαστούν διάφοροι τύποι φαρμάκων ή συνδυασμός τους προκειμένου να ανακουφιστούμε από τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα χρειάζονται 2 – 4 εβδομάδες για να γίνει αισθητή η αντικαταθλιπτική τους δράση.

SSRIs

Οι SSRIs ή αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης, αυξάνουν τα επίπεδα μιας ουσίας στον εγκέφαλο που βελτιώνει τη διάθεση και λέγεται σεροτονίνη. Γνωστοί SSRIs είναι η παροξετίνη (seroxat), η φλουβοξαμίνη (Dumirox),η σιταλοπράμη (seropram), η ε-σιταλοπράμη (cipralex, entact), η σερτραλίνη (Zoloft). Οι SSRIs εκτός από τις καταθλιπτικές διαταραχές μπορούν να βοηθήσουν και σε αγχώδεις διαταραχές όπως η ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή, η κοινωνική φοβία, η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή. Αυτά τα φάρμακα γενικά έχουν λίγες παρενέργειες οι περισσότερες από τις οποίες εξασθενούν και αποδράμουν με το χρόνο και τη συνεχή λήψη. Αν παρόλα αυτά σας απασχολεί οποιαδήποτε παρενέργεια μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με τον ιατρό σας.

Συνήθεις παρενέργειες των SSRIs είναι :

• Κεφαλαλγία
• Τρόμος
• Ανησυχία
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Ναυτία
• Διάρροια
• Ξηροστομία
• Αλλαγή στο σωματικό βάρος
• Αδυναμία
• Εφίδρωση
• Προβλήματα στον ύπνο
• Σεξουαλική δυσλειτουργία

SNRIs 

Οι SNRIs ή αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης λειτουργούν με παρόμοιο των SSRIs τρόπο, με τη διαφορά ότι αυξάνουν τα επίπεδα στον εγκέφαλο εκτός της σεροτονίνης και μιας δεύτερης ουσίας, της νοραδρεναλίνης που έχει επίσης αντικαταθλιπτική δράση. Γνωστοί SNRIs είναι η βενλαφαξίνη (Efexor), η δουλοξετίνη (Cymbalta, Xeristar). Είναι και αυτά φάρμακα νεότερης γενιάς, αποτελεσματικά και χορηγούνται εκτός από καταθλιπτικές και σε αγχώδεις διαταραχές.

Συνήθεις παρενέργειες των SNRIs είναι:

• Κεφαλαλγία
• Ανησυχία
• Ναυτία
• Δυσκοιλιότητα
• Προβλήματα στον ύπνο
• Αύξηση αρτηριακής πίεσης
• Σεξουαλική Δυσλειτουργία

Αυτές συνηθέστερα είναι παροδικές και υφίενται.

Τρικυκλικά

Τα τρικυκλικά είναι παλιότερη κατηγορία αντικαταθλιπτικών φαρμάκων αλλά είναι πιο πιθανό σε σχέση με τους SSRIs και SNRIs να προκαλέσουν παρενέργειες όπως καταστολή, ξηροστομία και δυσκοιλιότητα. Τα τρικυκλικά φάρμακα επίσης στοχεύουν στους νευροδιαβιβαστές σεροτονίνη και νοραδρεναλίνη αλλά όχι με τόσο εξειδικευμένο τρόπο όσο τα νεότερα φάρμακα. Μερικά τρικυκλικά που χρησιμοποιούνται είναι η αμιτριπτυλίνη (Saroten), η δοξεπίνη (Sinequan), η νεφαζοδόνη (Nefirel), η χλωριμιπραμίνη (Anafranil). Ανεπιθύμητες ενέργειες αυτών μπορεί να είναι:

• Ζάλη
• Καταστολή
• Ξηροστομία
• Θολή όραση
• Δυσκοιλιότητα
• Τρόμος άκρων
• Εφίδρωση
• Πονοκέφαλος
• Ταχυσφυγμία
• Υπόταση
• Αύξηση βάρους
• Σεξουαλική δυσλειτουργία

MAOIs 

Επειδή οι αναστολείς μονοαμινοοξειδάσης, MAOIs μπορεί να έχουν επικίνδυνες για τη ζωή αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα ή με συγκεκριμένες τροφές γι` αυτό το λόγο σπάνια συνταγογραφούνται σε ασθενείς που δε βελτιώθηκε η κατάθλιψή τους με άλλες κατηγορίες αντικαταθλιπτικών. Ενδεικτικά αναφέρεται η μοκλοβεμίδη .

ΠΡΟΣΟΧΗ

Αν λαμβάνεται φάρμακο MAO ενημερώστε τον ιατρό σας αν πρόκειται να σας συνταγογραφήσει άλλο φάρμακο για οποιαδήποτε άλλη πάθηση. Επίσης ζητήστε από τον ιατρό σας να σας συμβουλεύσει για τις τροφές που θα πρέπει να αποφεύγετε (τις πλούσιες σε τυραμίνη όπως πολλά τυριά, πίκλες, σοκολάτα, κρασί, αβοκάντο κ.ά.)

ΠΡΟΣΟΧΗ

• Αν λαμβάνεται παράλληλα με αντικαταθλιπτικά και άλλα σκευάσματα με αγχολυτική δράση όπως χόρτο του αγίου Ιωάννη, Ecstasy ή άλλα αναλγητικά ενημερώστε το ιατρό σας. Υπάρχει κίνδυνος επικίνδυνων αλληλεπιδράσεων.
• Ασθενείς που βρίσκονται σε θεραπεία με αντικαταθλιπτικά θα πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή έλεγχο για ενδεχόμενη παράδοξη αύξηση αυτοκτονικών σκέψεων και συμπεριφορών, ιδιαίτερα όταν γίνεται αλλαγή σε άλλο φάρμακο ή αύξηση της δόσης.